Tra từ Nguyễn Phúc Thuần - Từ điển Tiếng Việt (Vietnamese Dictionary)

(Giáp Tuất 1754 - Đinh Dậu 1777)

Chúa thứ 9 đời Nguyễn, còn có tên là Hân, con thứ 16 của Thế Tông Nguyễn Phúc Khoát. Nguyên công tử đầu là Chương mất sớm, công tử thứ 9 là Hiệu làm Thế tử, nhưng sau đó cũng chết nốt. Thế Tông chết năm G.tuất, ông mới 12 tuổi, quyền thần là Ngoại tả Đạt Quận Công Trương Phúc Loan lợi dụng ông tuổi nhỏ, nên tìm cách đưa ông lên ngôi để dễ sai khiến, gọi là Định vương, hiệu là Khánh Phủ Đạo Nhân. Sau khi ông lên ngôi, Trương Phúc Loan được thăng làm Quốc phó. Vì chúa còn nhỏ tuổi, nên mọi việc đều do Trương Phúc Loan quyết đoán, bán quan buôn ngục không kiêng nể ai, tham lam, tàn nhẫn, đương thời người ta gọi là Trương Tần Cối. Loan trở nên giàu to , vàng bạc châu báu chất như núi ...Bao nhiêu công việc triều chính đều do Loan nắm giữ cả, còn chúa thì chỉ miệt mài trong cuộc vui chơi. Năm Tân Mão 1771, vua Xiêm đem quân đánh Hà Tiên, Mạc Thiên Tích thua chạy về Trấn Giang(Cần Thơ), Sài Gòn. Cũng các năm này nghĩa quân Tây Sơn dấy lên từ đất Bình Định, chiếm Bồng Sơn (thuộc bình Định), Quãng Ngãi, Quảng Nam. Tháng 5 năm Giáp Ngọ 1774, chúa Trịnh thấy tình hình Nam Hà có nhiều biến động và phủ chúa đổ nát bèn cho Bùi Thế Đạt, Hoàng Đình Bảo, Hoàng Phùng Cơ vào đánh chiếm Thuận Hóa. Tháng giêng năm Â.mùi, cảnh Hưng thứ 36 (1775) quân Trịnh chiếm thành Phú Xuân, Nguyễn Phúc Thuần và triều đình chạy vào Quảng Nam (thuộc vùng Nam Quảng Nam) trong lúc nghĩa quân Tây Sơn cũng chiếm đến cửa Đại ấp (nay thuộc Thị xã Tam Kỳ, tỉnh Quảng Nam ). Bị kẹt giữa hai địch thủ, Chúa Nguyễn phải quanh quẩn ở vùng Bắc Quảng Nam (vùng Đà Nẵng ngày nay). Sau đó Nguyễn Phúc Thuần cùng Nguyễn Phúc ánh xuống thuyền chạy vào Gia Định, để cháu là Nguyễn Phúc Dương ở lại Thuận Hóa. Năm Đinh Dậu 1777 ông bị nghĩa quân Tây Sơn bắt giết ở Sài Gòn cùng với một số cận thần. Năm sau được truy tôn là Diệu tôn Hiếu Định Hoàng đế. Ông ở ngôi vị được 12 năm, hưởng dương 23 tuổi. và kể từ đây cũng chấ_m dứt quyền lực của Chúa Nguyễn ở phương Nam. Như vậy kể từ năm Mậu Tuất 1788 nghĩa quân Tây sơn đã chiếm trọn từ Quảng Nam vào Nam Bộ, Nguyễn Nhạc tự xưng Trung ương hoàng đế, lấy niên hiệu là Thái Đức, phong Nguyễn Lữ làm Tiết chế, Nguyễn Huệ làm Long Nhượng tướng quân